Οι διατροφικές διαταραχές αποτελούν σοβαρές ψυχοπαθολογικές καταστάσεις, των οποίων συμπτώματα αποτελούν είτε η ασιτία είτε η υπερφαγία και οφείλονται σε υποκείμενες ψυχολογικές και συναισθηματικές δυσκολίες. Πρόκειται για καταστάσεις παθολογικές, κατά τις οποίες η πρόσληψη τροφής μετατρέπεται σε μία καταναγκαστική συμπεριφορά, που οδηγεί σε υποβάθμιση της ποιότητας ζωής του ατόμου. Η ηλικία έναρξης των διατροφικών διαταραχών, με βάση τις έρευνες, είναι η εφηβική και αφορά τόσο τα κορίτσια όσο και τα αγόρια ηλικίας 14-19 χρονών.Πολλοί έφηβοι αντιμετωπίζουν δυσαρέσκεια με τα σώματα τους που αλλάζουν, μιας και η συγκεκριμένη αναπτυξιακή περίοδος συνδέεται με την αύξηση του σωματικού βάρους. Επίσης, αρκετοί έφηβοι έρχονται αντιμέτωποι με την κοινωνικά κατασκευασμένη άποψη ότι το ιδανικό σώμα πρέπει να είναι αδύνατο, και έτσι καταφεύγουν σε αυστηρές δίαιτες σε μια προσπάθεια να πετύχουν ή να διατηρήσουν ένα αδύνατο σώμα. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα κάποιοι από τους εφήβους να αναπτύξουν τελικά μια διατροφική διαταραχή όπως η νευρική ανορεξία ή η βουλιμία.
Νευρική Ανορεξία
Το κυρίαρχο γνώρισμα του εφήβου που πάσχει από αυτήν τη διαταραχή είναι ότι έχει μία διαστρεβλωμένη εικόνα για το σώμα του. Το ανορεξικό άτομο, παρ΄όλο που καταναλώνει ελάχιστες ποσότητες τροφής, παρουσιάζει εμμονές με το φαγητό. Έτσι, υπάρχει η πιθανότητα να παρασκευάζει μόνο του τα γεύματά του ή, ακόμα, και ολόκληρης της οἰκογένειας, για να μπορεί να ελέγχει το είδος των τροφών που χρησιμοποιούνται. Επιπλέον, αποφεύγει να τρώει παρουσία άλλων, λέει ψέματα για το τι έφαγε, παραλείπει γεύματα και τρέφεται με όλο και μικρότερες ποσότητες τροφής. Παράλληλα, αυξάνει τις καύσεις θερμίδων, μέσα από εντατική γυμναστική, κάνει χρήση φαρμακευτικών σκευασμάτων και ζυγίζεται πολλές φορές στη διάρκεια της ημέρας.
Βουλιμία
Η βουλιμία, ή ψυχογενής βουλιμία, είναι η διατροφική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα επεισόδια υπερφαγίας, από υπερβολική ενασχόληση με τον έλεγχο του σωματικού βάρους, από ένα νοσηρό φόβο πάχυνσης, ο οποίος οδηγεί το άτομο στην υιοθέτηση παράδοξων τρόπων μείωσης του σωματικού βάρους, όπως αποφυγή «παχυντικών τροφών», προκλητών εμέτων, καθώς και χρήσης καθαρτικών. Tο άτομο που πάσχει από βουλιμία μπορεί να καταναλώσει μεγάλες ποσότητες τροφής, όμως, έπειτα, βιώνει έντονα συναισθήματα μεταμέλειας και κατάθλιψης και, έτσι, εσκεμμένα αποβάλλει την τροφή. Αν και το βάρος του ατόμου με ψυχογενή βουλιμία παραμένει σταθερό, η διαταραχή είναι πολύ επικίνδυνη, διότι οι συνεχόμενοι προκλητοί έμετοι και η διάρροια μπορούν να προκαλέσουν χημική διαταραχή, η οποία, με τη σειρά της, οδηγεί σε πρόβλημα καρδιακής λειτουργίας.
Συνήθως, οι έφηβοι που αντιμετωπίζουν διατροφικές διαταραχές είναι άτομα που χαρακτηρίζονται από τελειομανία σε οτιδήποτε και αν κάνουν, όπως στο σχολείο, στα σπόρ, στη μουσική. Μπορεί να θέτουν υψηλούς στόχους, να έχουν την τάση να ασκούν αυστηρή κριτική στον εαυτό τους και να δυσκολεύονται να διαχειριστούν, να επεξεργαστούν και να αναγνωρίσουν τα συναισθήματά τους. Αυτό σημαίνει ότι οι δυσλειτουργικές συμπεριφορές κατανάλωσης τροφής, όπως η πρόκληση εμετού, χρησιμοποιούνται από τον έφηβο ως ένας τρόπος ώστε να νομίζει ότι μπορεί να “ελέγξει” το πως νιώθει. Αρχίζουν να αποφεύγουν τις κοινωνικές εκδηλώσεις, απομονώνονται και μπορεί να υποφέρουν από κατάθλιψη. Είναι συνηθισμένο οι έφηβοι που πάσχουν από διατροφικές διαταραχές, να αισθάνονται άρνηση για την ύπαρξη του προβλήματος τους, ανάγκη για υπερβολικό έλεγχο των καταστάσεων, φόβο ότι θα χάσουν τον έλεγχο του σώματος τους, να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην επικοινωνία, στις διαπροσωπικές σχέσεις καθώς και δυσκολία στην έκφραση των συναισθημάτων τους.
Αιτιολογία Διατροφικών Διαταραχών
Η αιτιολογία των Διατροφικών Διαταραχών είναι πολυπαραγοντική, µε ένα πλούσιο εύρος αιτιών πρόκλησης. Γενετικοί, βιολογικοί, τύποι προσωπικότητας, ψυχολογικοί, οικογενειακοί, κοινωνικο–πολιτισµικοί παράγοντες είναι όλοι πιθανά αίτια πρόκλησης τους. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η κοινωνία διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο πως ορίζει τα πρότυπα ομορφιάς που σχετίζονται με το αδυνατισμένο σώμα, με αποτέλεσμα να επηρεάζουν αρνητικά την ψυχοσύνθεση κάποιων εφήβων. Κάποιοι θέλοντας να αντιγράψουν αυτό το πρότυπο ομορφιάς και έχοντας χαμηλή αυτοεκτίμηση, καταφεύγουν σε εξαντλητικές δίαιτες οι οποίες υπάρχει κίνδυνος να εξελιχθούν σε διατροφική διαταραχή. Η οικογένεια επίσης, αποτελεί σημαντικό παράγοντα πίεσης για τους εφήβους που ενδεχομένως να οδηγεί στην ανάπτυξη κάποιας διατροφικής διαταραχής. Η παρεμβατικότητα των γονέων είτε με τη μορφή πειραγμάτων ή ευθείας κριτικής και της ενθάρρυνσης για απώλεια του βάρους σε συνδυασμό με χαμηλά επίπεδα οικογενειακών δεσμών και ζεστασιάς, μπορεί να αυξήσουν τις πιθανότητες εμφάνισης μιας διατροφικής διαταραχής. Αρκετές έρευνες αποδεικνύουν ότι η χαμηλή αυτοπεποίθηση που έχουν κάποιοι έφηβοι συνδέεται άμεσα με τις υψηλές προσδοκίες και τα λεκτικά και μη λεκτικά μηνύματα τελειομανών γονέων. Οι έφηβοι ενδοβάλλουν την αρνητική κριτική των γονέων και νιώθουν ότι υπολείπονται στην σύγκριση του εαυτού τους με το γονεϊκό πρότυπο.
Οι επιπτώσεις αυτών των διαταραχών είναι πολλαπλές στον οργανισμό του ατόμου και, αρκετές φορές, μπορεί να οδηγήσουν και στον θάνατο. Ο οργανισμός, λόγω του υποσιτισμού, αναγκάζεται να επιβραδύνει τη λειτουργία του για να διασώσει ενέργεια. Έτσι, επηρεάζεται η ανάπτυξη του εφήβου, διαταράσσεται η λειτουργία της καρδιάς και των νεφρών, η πυκνότητα των οστών και τα υγρά του σώματος.
Επειδή οι διατροφικές διαταραχές επιδρούν καταστροφικά στη ζωή της οικογένειας και αντιμετωπίζονται δύσκολα, έχει μεγάλη σημασία η έγκαιρη ανίχνευση (από την οικογένεια, καθηγητές ή φίλους) των συμπτωμάτων και η παραπομπή για θεραπεία. Η αντιμετώπιση των διατροφικών διαταραχών είναι πολυπαραγοντική, όπως είναι και τα αίτια που τις προκαλούν. Το θεραπευτικό πλαίσιο είναι αναγκαίο να αποτελείται από γιατρούς, διαιτολόγους και επαγγελματίες ψυχικής υγείας (ψυχίατρος, ψυχολόγος), δεδομένου ότι οι συγκεκριμένες διαταραχές επηρεάζουν τον έφηβο τόσο σωματικά όσο και ψυχολογικά. Αρχικά ένας γιατρός μπορεί να κληθεί να αποκλείσει ιατρικές ασθένειες και ότι ο έφηβος δεν διατρέχει άμεσο φυσικό κίνδυνο. Στη συνέχεια, με τη βοήθεια του διαιτολόγου, ο έφηβος μπορεί να εκπαιδευτεί διατροφικά ώστε να αποκτήσει υγιείς διατροφικές συνήθειες. Ταυτόχρονα, ο επαγγελματίας ψυχικής υγείας βοηθάει τον έφηβο να διαφοροποιήσει τον τρόπο σκέψης του, τις συμπεριφορές και τα συναισθήματα του που συνδέονται με το δυσλειτουργικό τρόπο διατροφής και αντίληψης του εαυτού του. Τέλος, η οικογενειακή θεραπεία είναι απαραίτητη σε αυτήν την προσπάθεια του εφήβου. Η οικογένεια μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη των υποτροπών με την επίλυση των διαπροσωπικών ζητημάτων που σχετίζονται με τη διατροφική διαταραχή. Με τη καθοδήγηση του επαγγελματία ψυχικής υγείας μπορούν να κατανοήσουν τη διαταραχή του μέλους της οικογένειας και να μάθουν νέες τεχνικές για την αντιμετώπιση των προβλημάτων.
Κάρκου Δήμητρα
Ψυχοκόγος - Ψυχοθεραπευτρια
